Het landschap van stemwijzers is even versplinterd als het politieke. Een opsomming, telt u mee: Kieskompas, Stemwijzer, GroenKieskompas, WoonKieskompas, DierenKieswijzer, MilieuKieswijzer, Digitale Vrijheidswijzer, Privacy Barometer, Koppensneller, Programmavergelijker, Stemmentracker, Kinderstemwijzer, Partijwijzer, Stomwijzer, CannabisWijzer, Groene Kieswijzer, Culturele Stemwijzer, Mantelzorgstemwijzer, Ludiekstemmen, Freelance Stemwijzer, Kiesadvies, Klimaatkeuze, Levensbeschouwelijke Kieswijzer, De Kromme Kieswijzer, GayVote, en De Speldwijzer. En voor wie niet kan kiezen welke stemwijzer het beste past is er de Stemwijzerwijzer; een stemadvies op metaniveau. Wat heeft deze wildgroei aan stemwijzers te betekenen?
Achter de stemwijzers zitten vaak belangenorganisaties, zoals Vereniging Eigen Huis voor het WoonKieskompas, Mezzo voor de Mantelzorgstemwijzer, Fairtrade voor de Kromme Kieswijzer, en de COC voor de GayVote. Deze belangenorganisaties oefenen naast invloed op het overheidsbeleid of consumentengedrag nu dus ook invloed uit op de uitslag van de Tweede Kamerverkiezing. Is dit een teken dat Nederland groeit naar een democratie waarin lobbyen aan belang wint? Is dit een gevolg van de participatiesamenleving? Of is het simpelweg de manier waarop democratie in een tijd van nieuwe media en technologie werkt?
Wat deze wildgroei aan stemwijzers vooral blootlegt, is dat alle informatie gekleurd is. Iedereen heeft een versie van de waarheid, maar de ene waarheid ligt verder uit het midden dan andere. Soms ligt een waarheid zo overduidelijk buiten de status quo, dat er alternatieve feiten nodig zijn om het staketsel overeind te houden. Ook in Nederland zijn er democratisch gekozen politici die niet alleen de waarheid van een ander betwisten, maar ook het bestaan van de ander, en met de politiek van uitsluiting de democratie ondermijnen. Hoe groter de verontwaardiging over deze democratische schendingen, hoe meer belang er wordt gehecht aan tegengeluid en alternatieve vormen van informatie. Kijk bijvoorbeeld naar Operation Libero. Tussen 1 en 15 maart mengt deze onafhankelijke gelegenheids-actiegroep zich op sociale media kanalen die gevoelig zijn voor populistische redeneringen, met een op feiten gebaseerd tegengeluid.1 Op hun website vind je een handleiding hoe populistische redeneringen te weerleggen op internet.
Ook Platform BK is een belangenbehartiger, voor kunstenaars en culturele werkers. Wij hebben echter geen stemwijzer. En wij zullen geen stemadvies uitbrengen. Een stemadvies zou toch een bevoogdende en daardoor paradoxale raad zijn. Platform BK geeft kunstenaars een stem, en instrueert hen niet. Wie behoefte heeft om inzicht te krijgen in de cultuurparagraaf van de verschillende politieke partijen, verwijs ik graag door naar de cultuurbrede belangenvereniging voor kunst, cultuur en erfgoed, Kunsten ’92.2 Er valt zeker wat te kiezen. Feit is wel dat er meerdere partijen op verschillende wijzen meer publiek geld willen investeren in kunst, cultuur en erfgoed zijn: SP, Groenlinks, Partij voor de Dieren, PvdA, ChristenUnie, D66, en Denk.
Zou het mogelijk zijn om de beeldende kunst als belangrijkste stemwijzer te zien? Is niet elk kunstwerk te zien als een instrument om je overtuigingen boven tafel te krijgen?
Onlangs besprak ik een werk van Javier Tellez uit 2005 met een aantal kunststudenten. Ik had dit werk de afgelopen jaren veelvuldig besproken, maar dit jaar had het werk een nog sterkere politieke betekenis. De Venezolaanse kunstenaar had in 2005 in Las Playas, Mexico een performance en film One Flew Over the Void (Bala perdida) georganiseerd. Een parade van burgers, psychiatrische patiënten, kunstenaars en bezoekers van een festival eindigde op de grens tussen Tijuana en San Diego. Hier werd een menselijke kanonskogel over de Mexicaans-Amerikaanse grens geschoten. Deze circusact waarbij een stuntman in luttele seconden over een muur het land binnenvliegt waar anderen hun leven voor geven, is een onmetelijk groots gebaar. Een meer evidente en tegelijkertijd schonere manier om een vrijheid te tonen die zoveel mensen wordt ontnomen, is er niet. En dat in 2005! Meer dan een decennium voordat een seksistische xenofoob het ovalen kantoor bestiert met plannen om een muur te bouwen die al bestaat.
Een gevaar van de versplintering in het politieke landschap is dat we tegen elkaar worden uitgespeeld. Maar wie kan er kiezen tussen de zwaarwegende belangen als klimaatopwarming, of privacybescherming, of gelijke behandeling? Daarom, vooruit, toch een advies: stemmen alleen is niet genoeg. Er is nood aan maatschappelijke organisaties met dusdanige dwarsverbanden waardoor polarisatie kan worden overwonnen. Neem een voorbeeld aan de Duitse Mehrgenerationenhäuser, huizen die open staan voor alle leeftijden om gemeenschappelijke activiteiten te ondernemen. Door ouderenzorg en kinderopvang te combineren ontstaat er een maatschappelijke ruimte waarin naast ouderen, jongeren en buurtgenoten ook mensen met een achterstand op de arbeidsmarkt kunnen werken. Er is nood aan dit soort van maatschappelijke bastions waarin allerlei mensen samen activiteiten ondernemen. Zet u in, en herformuleer de vrijheden die u worden ontnomen.
Want ja, onze vrijheden worden ons ontnomen door partijen die zeggen juist hier voor op te komen. We moeten weer “normaal doen” en de “christelijke normen en waarden” aanhangen, zodat Nederland weer kan worden zoals het nooit geweest is. Deze normaliserende standaarden stellen paal en perk aan het abnormale. Er worden grenzen getrokken binnen de Nederlandse bevolking, en muren opgericht voor het afwijkende en het bijzondere. Door de norm te scheiden van het afwijkende, staat onze vrijheid op medemenselijkheid onder druk. Laat de kunsten ook over deze muren menselijke kanonskogels afvuren.
1. http://www.operatielibero.nl/
2. https://www.kunsten92.nl/actueel/verkiezingsprogrammas-kunst-cultuur-erfgoed/
Foto: Javier Tellez, One Flew Over the Void (Bala perdida), 2005 (Courtesy the artist and Galerie Peter Kilchmann, Zurich)