Platform BK reageert op de recente berichtgeving en discussies over (seksueel) geweld en grensoverschrijdend gedrag in de Nederlandse beeldende kunstwereld. We delen welke positie en verantwoordelijkheden wij voor Platform BK als spreekbuis en mede-iniatiefnemer van de Fair Practice Code zien en welke acties we zullen ondernemen. Daarnaast wijzen we op de noodzaak van een algemene cultuurverandering en nieuwe grenzen om (seksueel) geweld uit te bannen.
Het artikel in de NRC van zaterdag 31 oktober over het (seksueel) geweld van Julian Andeweg, geschreven door Lucette ter Borg en Carola Houtekamer, heeft de kunstwereld geschokt. We vinden het belangrijk om ten eerste onze waardering uit te spreken voor de slachtoffers en betrokkenen. Zij hebben zich durven uitspreken en hun pijnlijke ervaring openbaar gemaakt. Daarmee hebben zij, naast groot persoonlijk lijden, een zware verantwoordelijkheid op zich genomen.
Bij Platform BK hadden we tijd nodig om gevoelens van schrik, boosheid en schaamte te doorlopen, onze gedachten op een rijtje te krijgen en positie in te nemen. Hoe langer we nadenken en hoe meer we lezen, hoe duidelijker het wordt dat met deze zaak niet één kunstenaar, maar de hele Nederlandse kunstwereld ter verantwoording is geroepen.[1] De cultuursector is niet in staat geweest alle cultuurwerkers (in opleiding) te beschermen tegen seksueel geweld, intimidatie, misogynie, stalking, seksisme, racisme en andere vormen van immoreel grensoverschrijdend gedrag dat onder ieders neus plaatsvond.
In de media is snel en veel gereageerd. Betrokken personen en instellingen proberen hun imago te redden, de hypocrisie daarvan wordt benoemd, een interview met Andeweg is offline gehaald (een keuze die later nog eens is toegelicht) en vele andere verhalen van soortgelijke gevallen worden gedeeld op sociale media. Silence is broken, schrijft Delphine Bedel, mede-oprichter van de Roadmap to Equality in the Arts, op Facebook. Het bericht krijgt veel bijval. Vele anderen hebben hun ervaringen gedeeld, aangemoedigd door de berichtgeving over het grensoverschrijdende gedrag van Andeweg. Sommigen op sociale media, anderen in privé berichten of gesprekken met vrienden en collega’s.
Platform BK ziet de maatschappelijke discussie omtrent dit gevoelige onderwerp, in de media en online, als een positieve en emancipatoire ontwikkeling. Het is juist dat de stilte omtrent misstanden in de sector doorbroken is en wegkijken geen optie meer is. Het feit dat sommigen hun ontboezemingen op sociale media doen, toont dat (kunst)instituties meer en veiligere mogelijkheden moeten bieden voor het laten horen van deze verhalen. Want hoewel er geen twijfel over bestaat dat deze verhalen openbaar gemaakt moeten worden, is de manier waarop naar ons idee wel een punt van aandacht. Wij zijn geen voorstander van het met naam en toenaam noemen van beschuldigden zonder enige vorm van fact-checks en het toepassen van hoor en wederhoor, zoals in sommige ‘call-outs’ gebeurt. Het doel heiligt de middelen van een ‘trial by media’ niet. Maatschappelijke woede is begrijpelijk en noodzakelijk, maar ondermijning van de rechtsstaat niet.
Het is binnen deze discussie cruciaal om een aantal schadelijke mythes te erkennen en benoemen die heersen binnen de culturele sector. De mythes dat (zelf)uitbuiting creativiteit in de hand zou werken, dat onderbetaling ook vrijheid en emancipatie met zich meebrengt, dat onderlinge concurrentie tussen zowel kunstenaars als instituten kan zorgen voor verhoging van esthetische kwaliteit, zijn al langer de heersende norm. Met vele anderen heeft Platform BK zich ingezet om deze mythes de wereld uit te helpen, om zo te streven naar een gezonde en veilige sector.
Hoe reageren wij nu als sector op de mythe van de ‘stoute jongen’ als ‘spannende, intrigerende en eigenzinnige kunstenaar’, die duidelijk uit het NRC-artikel naar voren komt? Uit de reacties op het artikel in de NRC blijkt dat er binnen de betrokken instituten kennis was van ‘grensoverschrijdend gedrag’, maar dat er ook nog te vaak werd gedacht dat deze ‘transgressie’ een plek moest kunnen hebben binnen de muren van academies en instituten. Wij zien het als de plicht van Platform BK, maar ook als sector in zijn geheel, om ook deze mythe te slechten
Bovendien worden we nog steeds gehinderd door het idee dat de beeldende kunstwereld een autonome vrijplaats is die de maatschappelijke voorhoede vormt. Geweld, machtsmisbruik, seksisme en racisme komen niet alleen voor in de kunstwereld. Wij achten het echter van belang dat we ons als sector herbezinnen op onze ‘voortrekkersrol’ als ‘veilige en progressieve sector’. We lopen qua aanpak van seksisme jaren achter op bijvoorbeeld de film- en theaterwereld.
Het is nu aan de sector en zijn instituties om met oplossingen te komen voor de systemische problemen. Op de website Jegens & Tevens schrijft Frits Dijcks: ‘De zaak Andeweg is ons gezamenlijke probleem. En we zullen het onder ogen moeten zien om het te kunnen oplossen. Er is geen andere weg.’ Met andere woorden, het is tijd voor herbezinning die ziet op de grenzen van het aanvaardbare en een betere definitie van grensoverschrijdend gedrag. Wat ons te doen staat is even simpel als moeilijk: institutionele structuren en cultureel klimaat creëren, waarin voor gewelddadig en seksistisch gedrag als dat van Andeweg geen plaats is. We moeten alternatieven bieden voor ontboezemingen in de media en, nog belangrijker, een klimaat creëren waarin we elkaar aanspreken op verantwoordelijkheden.
De institutionele vertaling van waarden in gedragsnormen is niet eenvoudig, maar wel mogelijk. Met verschillende stakeholders uit de kunsten werkt Platform BK al vijf jaar aan een code waarin wij de belofte doen om gezamenlijk zorg te dragen voor een sterk en weerbaar veld. Een veld waarin deze morele code het fundament is van ons gedrag. Samen hebben we ons uitgesproken voor solidariteit, transparantie, duurzaamheid, diversiteit en vertrouwen. Dit proces resulteerde in de Fair Practice Code, die in 2017 is gepresenteerd.[2]
In de Fair Practice Code stellen we ‘dat de creativiteit en de zeggingskracht van de kunstenaars de kern van de unieke waarde vormen die deze sector voor de samenleving vertegenwoordigt’. Deze zeggingskracht is vele kunstenaars echter ontnomen, juist op het moment dat zij het meest kwetsbaar waren.
Platform BK is daarom van mening dat een snelle doorontwikkeling van de Fair Practice Code, door aanscherping van de gedragsnormen, noodzakelijk is. Wij bepleiten dit binnen het overleg BKNL als een eerste en noodzakelijke stap richting institutionele uitbanning van seksueel geweld, intimidatie, misogynie, stalking, seksisme, racisme en andere vormen van immoreel grensoverschrijdend gedrag.
Verder zal Platform BK zich aansluiten bij mores.online, meldpunt voor geweld en ongewenst gedrag in de culturele en creatieve sector. Mores biedt de mogelijkheid om gebruik te maken van een externe vertrouwenspersoon indien er sprake is van een misstand binnen de sector. Tevens heeft mores.online een gedragscode opgesteld die Platform BK zal overnemen. We zullen de keten aansporen hetzelfde te doen. We gaan daarnaast onderzoeken of deze code gekoppeld kan worden aan de Fair Practice Code op een vergelijkbare manier als waarop de Richtlijn Kunstenaarshonorarium al aan de Fair Practice Code is gekoppeld. Het feit dat zowel de Museumvereniging als De Zaak al zijn aangesloten bij mores.online, stemt ons hierin hoopvol.
We kunnen er niet vanuit gaan dat protocollen en codes alleen tot de gewenste verandering gaan leiden. Op de naleving van protocollen en codes moet worden toegezien en, belangrijker nog, op het hoogste institutionele niveau is bewustwording noodzakelijk. Directies, besturen en raden van toezicht zullen moeten reflecteren op het functioneren van hun eigen orgaan, hun organisatie, de interne organisatie cultuur en mate van transparantie die zij betrachten. Hierbij zullen we manieren moeten vinden om de code niet alleen als checklist te hanteren, maar als borging van collectieve waarden. Er is, met andere woorden, een cultuurverandering nodig (op alle niveaus, maar vooral aan de top) om binnen de hele keten verandering te bewerkstelligen.
Dit wil niet zeggen dat we gaan zitten wachten tot directies toekomen aan intervisie. We willen hier en nu beginnen met de opbouw van kennis en werken aan bewustwording in het maatschappelijk debat. Zo gaan we, bijvoorbeeld, lessen trekken uit het Belgische peer-to-peer initiatief ENGAGEMENT, dat een toolkit heeft ontwikkeld om seksueel geweld, seksisme en machtsmisbruik in de kunsten tegen te gaan. Ook hopen we verder te werken met Delphine Bedel aan het in kaart brengen van ongelijkheid. Verder is men, zoals gezegd, in de theaterwereld al een stuk verder in deze discussie. Daarom zullen we in gesprek treden met onze partners in de Creatieve Coalitie, zoals Platform Aanvang, en voorstellen doen voor sectorbrede kennissessies. Met deze kennis doen we vervolgens gerichte voorstellen voor nieuw beleid, zoals een uitbreiding van de Fair Practice Code, en vinden van onderaf nieuwe vormen van solidariteit uit.
Geïnteresseerde (aspirant-)leden zijn zeer welkom om hierover mee te denken, of hun reflecties, zorgen, ideeën en inzichten te delen. We zijn daarvoor bereikbaar via kantoor@platformbk.nl. Natuurlijk houden we onze leden ook op de hoogte via onze nieuwsbrief, website en sociale media.
In solidariteit,
Platform BK
[1] Uit het artikel in de NRC komt duidelijk naar voren dat ook het OM en de politie grote steken hebben laten vallen. Wij vinden dit zeer kwalijk, maar beperken ons in deze brief tot bespreking van de cultuursector en onze rol daarin.
[2] Hier dient te worden opgemerkt, dat de Fair Practice Code niet op zichzelf staat, maar tegelijk werd ingevoerd met de Governance Code Cultuur en de Code Diversiteit & Inclusie. Samen vormen deze codes één waardensysteem. Het tegengaan van seksisme en (seksueel) grensoverschrijdend gedrag is door incorporatie van deze codes, naast een kwestie van ‘fair practice’ ook een zaak van goed bestuur én inclusie en diversiteit. Wij beperken ons hier tot bespreking van de Fair Practice Code, omdat deze mede dankzij Platform BK tot stand is gekomen.