Van kraak naar erfpacht naar coöperatief eigendom.

Joram Kraaijeveld: Waar is het gelegen? Hoeveel ateliers zijn er? Wat is de verhouding tussen kunstenaars en bedrijfjes? Zijn er ook collectieve ruimtes?

Irène Lesparre: Het Domijn is gevestigd op een terrein van 6,5 hectare aan de rand van Weesp, tussen bedrijventerrein Noord en het Amsterdam-Rijnkanaal. Het Domijn is een coöperatieve vereniging met 43 leden. Er is een gelijke verhouding tussen het aantal kunstenaars en het aantal ambachtslieden. Veel mensen werken hier met theater of kunnen de grote ruimtes goed gebruiken voor de productie van grote installaties. De buitenruimtes, het bos en de kantine zijn voor collectief gebruik. Daarnaast is er een huisje op het terrein dat wordt gebruikt als artist-in-residency.

Hoe is het proces verlopen? Wie waren de partners? Wat heeft er voor gezorgd dat coöperatief eigendom haalbaar werd?

Dit terrein is in 1917 gebouwd als locomotievenfabriek. Tegen het eind van 1989 was het inmiddels een verlaten militair terrein en werd het gekraakt. Het Rijk was de eigenaar en heeft in 2003 een erfpachtcontract voor tien jaar gegeven, maar in 2010 werd duidelijk dat het Rijk het vastgoed wilde afstoten. Dat nieuws hebben we aangegrepen om onszelf beter te organiseren, met advies over huurrecht van advocaat Henri Sarolea. Ook heeft voormalig Amsterdamse wethouder ruimtelijke ordening Jeroen Saris ons geadviseerd over hoe het belang van cultuur voor een stad over het voetlicht te brengen. Daarnaast hadden we contact met Prof. Dr. Ing. Gert van Dijk over hoe we ons als coöperatie konden organiseren. Met hem hebben we onze statuten geschreven, waarin onder meer staat dat de ateliers altijd laagdrempelig blijven.

Het is wettelijk zo geregeld dat de gemeente, waarbinnen het vastgoed van de rijksoverheid zich bevindt, als eerste koper in aanmerking komt bij afstoting door het Rijk. Daarom was de wethouder vastgoed al het gesprek aangegaan met een Weesper projectontwikkelaar om een distributiecentrum van Post NL hier te vestigen. Natuurlijk bedreigde dit ons voortbestaan, bovendien waren wij erin geïnteresseerd om het terrein als collectief aan te kopen. Dus benaderden we Post NL met de vraag hoe sterk hun interesse was om hier een distributiecentrum te realiseren. Wat bleek, deze plek was helemaal geen gunstige locatie voor Post NL. Alleen zeer gunstige voorwaarden zouden het bedrijf overhalen. En dat terwijl we er achter kwamen dat 60% van het naastgelegen bedrijventerrein Noord leegstond. We spraken in bij de gemeenteraad: geef ons een kans! In 2011 schreven we een financieel plan met hulp van onze adviseurs en hadden we gesprekken met Triodos bank over de voorwaarden van een hypotheek.

Wij waren allemaal enthousiast over onze plannen, maar de plannen die de wethouder en de projectontwikkelaar onderling hadden getekend, lagen al bij de gemeenteraad. De gemeenteraad gaf in mei 2013 gelukkig geen doorgang aan de plannen van de wethouder, omdat hierbij was opgenomen dat het terrein leeg moest worden opgeleverd. Dat zou een verlies betekenen voor Weesp, waar wij ondertussen een goede reputatie hadden opgebouwd door de jaarlijkse open dag waar veel mensen op afkwamen en bijvoorbeeld schoolprojecten die bij ons plaatsvonden. Het is belangrijk om dit te benadrukken: door te laten zien wie je bent en wat je te bieden hebt, verander je van een vreemde eend in de bijt naar een aanwinst voor een gemeente. De dag na de ‘Neen’ van de gemeenteraad tegen de plannen van B&W en de projectontwikkelaar hebben we het Rijk gebeld om hen te laten weten dat de coöperatie Het Domijn het terrein onder dezelfde voorwaarden wilde kopen. Tien dagen later kregen we een koopcontract. We hadden zes weken om uit de onderhandelingen met het Rijk en de bank te komen. Het werd nog spannend toen bleek dat de militaire bestemming van het terrein voor Triodos een struikelblok was, als idealistische bank investeren zij hier namelijk niet in. Een dag voor het verstrijken van de termijn is het bestemmingsplan door de gemeenteraad gewijzigd in bedrijventerrein. De volgende dag konden wij onze handtekeningen onder de koopovereenkomst zetten om het terrein als coöperatie Het Domijn te kopen.

Hoeveel zelforganisatie is er nodig? Van welke partijen hebben jullie nog meer hulp gehad?

Het kost ontzettend veel zelforganisatie. In die tijd hielden we iedere week een vergadering. Het ontwikkelen van een coöperatieve vereniging, een financieel plan en een toekomstbestendig bedrijfsmodel heeft heel veel tijd een energie gekost. Er komt altijd meer bij kijken dan je van tevoren kunt bedenken. Bijvoorbeeld, voor de financiering hadden we aan een hypotheek niet genoeg. We hebben toen ook certificaten uitgeschreven en in een paar weken tijd hadden we €250.000 euro aan leningen opgehaald. Dat was meer dan we nodig hadden. We hebben ook een aanvraag gedaan bij Bureau Broedplaatsen om borg te staan voor €100.000; een kleine risicospreiding voor Triodos.

Met welke wet- en regelgeving hebben jullie te maken? Waren er in dit opzicht uitdagingen?

We hebben te maken met het bestemmingsplan. Doordat niet het plan van de wethouder maar dat van ons uiteindelijk doorgang heeft gekregen, hadden wij de indruk dat hij aanstuurde op strenge handhaving van de oorspronkelijke bestemming als bedrijventerrein. Ambtenaren zijn herhaaldelijk komen controleren of de ruimtes niet werden bewoond. Daarnaast hebben we met meer reguliere regelgeving zoals brandveiligheid te maken, en bepaalde bedrijven ook met milieuwetgeving.

Hoe is Het Domijn georganiseerd? En hoe worden er nieuwe leden toegewezen?

We zijn een coöperatieve vereniging met een Raad van Toezicht. De vereniging behartigt de economische belangen van haar leden. Ieder lid investeert 42 uur per jaar om aan het terrein te werken, bijvoorbeeld door het planten van bomen of onderhoudswerkzaamheden. Er is verloop. Zodra een ruimte leegkomt, wordt er een advertentie gedeeld. Potentiële leden delen hun motivatie met ons en een drietal wordt uitgenodigd om op de ledenvergadering te komen, waarna een definitieve keuze volgt. Er zijn ook onderhuurders, bijvoorbeeld voor wanneer leden tijdelijk in het buitenland verblijven. Die overeenkomsten met onderhuurders worden ook in de ledenvergadering besproken.

Hoe gaan jullie om met duurzaamheid? Zowel met beheer van het pand, als met de organisatie?

 In 2015 hebben we 2000 zonnepanelen op het dak geplaatst met subsidie van de gemeente en financiering van Triodos. Er wordt meer elektriciteit geproduceerd dan we gebruiken, waardoor certificaathouders groene stroom kunnen krijgen voor een aantrekkelijk tarief. Ook hebben we net 100 bomen gepland, allerlei soorten, om ervoor te zorgen dat de bosrand ook in de toekomst behouden blijft. Daarnaast bestaat er op het terrein de mogelijkheid om bij te bouwen, om zo meer mensen deze prachtige plek te gunnen. We zijn nu in een fase aangekomen dat we daar over kunnen gaan nadenken. Ook zijn we actief bezig met de Culturele Stelling van Amsterdam, om ons in te zetten voor andere plekken zoals Het Domijn. We hebben eerder een symposium gehouden over culturele vrijhavens, met onderwerpen zoals waardeontwikkeling op korte en lange termijn. We proberen dus ook de ideeën die voor ons belangrijk zijn met anderen te delen.

Kun je meer inzicht geven in de ideologische achtergrond van de aankoop: de ideeën over collectieve aankoop en onderlinge solidariteit?

Het is heel uitzonderlijk als je tot zo’n resultaat kan komen. Dan lukt alleen als je alle neuzen dezelfde kant op kan laten wijzen. Het bestuur wordt steeds gevormd door leden van de coöperatie en we hebben steun van een Raad van Toezicht, waar veel ervaring zit. We nemen alle belangrijke beslissingen gezamenlijk. Dat zorgt wel voor langzame besluitvorming, omdat we allemaal verschillend zijn en ieders mening meeweegt in de vergaderingen. Maar uiteindelijk komen we eruit. Er is veel uitwisseling tussen de leden, zowel in kennis als in het gezamenlijk uitvoeren van projecten.

Hoe staat het met de betaalbaarheid van de werkruimtes?

We trachtten de werkruimtes zo goedkoop mogelijk te houden, zodat het ook voor jonge kunstenaars en ambachtslieden haalbaar is om hier te werken en te experimenteren. We hebben een vaste vierkante meterprijs. We staan nu voor de opgave om het achterstallig onderhoud aan de panden, dat ontstaan is toen deze nog niet van ons waren, te financieren. Wat dat financieel voor gevolgen zal hebben, wordt nu berekend.