Een inleiding in de onstuimige opkomst van nieuwe filantropie in de Nederlandse beeldende kunst.
Sinds 2021 heeft Platform BK kritisch onderzoek gedaan naar de opkomst van filantropie in de Nederlandse beeldende kunst. Als afronding van dit onderzoek heeft voormalig co-directeur Sepp Eckenhaussen de reader ‘De bevrijding van het mecenaat’ samengesteld, met teksten van Liesbeth Bik, Helleke van den Braber, Timo Demollin, Nous Faes, Roel Griffioen, Anna van Leeuwen, Sofia Patat, Jack Segbars, Renée Steenbergen en Olav Velthuis. Hieronder is de inleiding te lezen. Het hele boekje, dat is uitgegeven door Platform BK in samenwerking met het Instituut voor Netwerkcultuur, is hier beschikbaar als gratis .pdf of print on demand.
In 1994 zet De Appel in Amsterdam het Curatorial Programme op, het allereerste leertraject voor curatoren. Veel van de deelnemers worden curator bij gerenommeerde instellingen in binnen- en buitenland. In de periodes 2013-2019 en 2022-2024 wordt het Curatorial Programme structureel ondersteund door het filantropische fonds Ammodo. Sinds 2020 draagt ook het filantropische Hartwig Art Foundation bij aan het dekken van de lopende kosten.
In 2010 wordt Voordekunst opgericht, het eerste non-profit culturele crowdfunding platform ter wereld. Kleine gevers, vaak uit de persoonlijke kring, kunnen via Voordekunst bijdragen aan projecten van cultuurmakers. Om de benodigde bedragen te behalen, gaat Voordekunst vaak op zoek naar matchfunding. Als de maker ongeveer 75% van het streefbedrag heeft opgehaald, legt een cultuurfonds de rest bij.[1] Publieke financiers die aan deze matchfunding meedoen zijn het Amsterdams Fonds voor de Kunst, provincie Limburg, provincie Gelderland, Cultuurfonds Almere, Kunstraad Groningen, Gemeente Rotterdam en Mondriaan Fonds.[2]
Sinds 2012 reikt het Niemeijer Fonds de tweejaarlijkse Theodora Niemeijer Prijs uit aan een vrouwelijke mid-career kunstenaar.[3] Tot nu toe kregen Sarah van Sonsbeeck, Sachi Miyachi, Sissel Marie Tonn, Josefin Arnell, Silvia Martens en Sara Sejin Chang ieder een geldprijs van 100.000 euro. Het vermogen van het Niemeijer Fonds is afkomstig uit de nalatenschap van naamgever Theodora Niemeijer, dochter van tabaksfabrikant Niemeijer uit Groningen.
In 2012 komt het Outset fonds naar Nederland overwaaien uit het Verenigd Koninkrijk. De organisatie is een geefcirkel die middelgrote schenkers verbindt aan experimentele kunstproducties van hoge kwaliteit. Mede dankzij giften via Outset vindt tijdens Manifesta 12 in Palermo de vuurwerkshow ‘Tutto’ van Matilde Cassani plaats en kan Alexis Blake voor de Prix de Rome 2021 de performance ‘rock to jolt [ ] stagger to ash’ presenteren.
In 2013 strijkt de Arts Collaboratory neer bij Casco Art Institute in Utrecht. De Arts Collaboratory is een gemeenschap van 25 kunstorganisaties, voornamelijk op het zuidelijk halfrond, die zich inzet voor het smeden van duurzame, wederkerige relaties over de grenzen heen. Een belangrijk onderdeel van deze samenwerking is een gemeenschappelijk beheerde pot geld. Deze wordt in eerste instantie gevuld door het humanistische fonds Hivos en Stichting DOEN, dat loterijgelden verdeelt aan maatschappelijke doelen. Na enkele jaren doet Hivos een stap terug, maar DOEN en Casco gaan door.
Op 10 september 2016 wordt in Wassenaar het Museum Voorlinden geopend. Het gebouw van 4.000 m2 en de omliggende beeldentuin Clingenbosch worden gevuld met werken uit de Caldic Collectie. Karakteristiek zijn de grote, speciaal vervaardigde installaties van even zo grote kunstenaars: een lichtwerk van James Turrell, muizenliften van Maurizio Cattelan, een cortenstalen installatie van Richard Serra. Op sociale media doet vooral ‘Swimming Pool’ van Leandro Erlich doet het goed: de blauwe ruimte met trappetje en glazen plafond, die net een echt zwembad lijkt, is erg fotogeniek.[4] Voorlinden en de getoonde Caldic Collectie zijn eigendom van chemiemagnaat Joop van Caldenborgh.
Op 17 oktober 2017 wordt bekend dat de internationale stercurator Beatrix Ruf opstapt als directeur van het Stedelijk Museum Amsterdam. Tijdens de drie jaar onder Rufs leiding presenteerde het Stedelijk spraakmakende tentoonstellingen met werk van onder anderen Isa Genzken, Jordan Wolfson en Ed Atkins. Toch besluit de Raad van Toezicht per direct afscheid te nemen van Ruf wegens schijn van belangenverstrengeling.[5] Naast een stevig betaalde fulltimebaan bij het museum blijkt Ruf namelijk twintig nevenfuncties te hebben en een eigen adviesbureau dat in 2015 ruim 437.000 euro winst maakte.[6] Onder Rufs klanten was tenminste één donateur van het Stedelijk Museum.
In augustus 2019 sluit Museum Boijmans van Beuningen in Rotterdam voor zeven jaar de deuren. Het is tijd voor een grootscheepse renovatie, waarbij asbest zal worden verwijderd en een nieuwe ingang wordt gebouwd. De kosten worden geraamd op 223,5 miljoen euro. 168,9 miljoen hiervan wordt gedekt door de Gemeente Rotterdam. De overige miljoenen moeten gefinancierd worden uit private gelden. Wim Pijbes, directeur van de filantropische stichting Droom en Daad, biedt een gift van 80 miljoen euro aan.[7] Een van de voorwaarden is dat Droom en Daad een zetel in het museumbestuur krijgt. Het museum en de gemeente gaan niet akkoord met deze eis, de gift ketst af.[8]
In september 2021 wordt een belangrijke stap gezet om een nieuw museum voor hedendaagse kunst te openen in Amsterdam. De Amsterdamse Kunstraad en de Gemeenteraad stemmen in met een plan van de filantropische organisatie Hartwig Art Foundation om een internationaal toonaangevend museum te ontwikkelen op de Zuidas. Het tweekoppige bestuur van de Hartwig Art Foundation bestaat uit Rob Defares, filantroop, verzamelaar en voormalig lid van de Raad van Toezicht van het Stedelijk Museum, en Beatrix Ruf. De huisvesting voor het museum is een voormalige rechtbank, die de Gemeente Amsterdam voor dit doel koopt van de Rijksgebouwendienst voor 26,8 miljoen euro.[9]
Op 5 november 2021 opent koning Willem-Alexander op het Rotterdamse Museumpark het Boijmans Depot, het nieuwe depotgebouw van Museum Boijmans van Beuningen. De simpele vorm en spiegelende bekleding van het imposante gebouw vergaren meteen internationale roem. De totstandkoming van depot is volgens het museum zelf een ‘unieke publiek-private samenwerking’.[10] Naast de Gemeente Rotterdam betaalt de filantropische stichting De Verre Bergen een bedrag van 27,6 miljoen euro mee aan de bouw.[11]
Vanaf april 2022 kan het publiek een imposant ondergronds waterbassin in Delft bezoeken. Het is de tentoonstellingsruimte van Radius, een centrum voor hedendaagse kunst en ecologie. Het vastgoed is in bezit van vastgoedontwikkelaar Robert Lekkerkerk, de vader van curator-oprichter Niekolaas Lekkerkerk. De locatie is door het vastgoedbedrijf van vader Lekkerkerk gerenoveerd en wordt sindsdien voor een zachte prijs verhuurd aan de kunstorganisatie.[12] Op 10 juli 2023 wordt bekend dat het Mondriaan Fonds Radius twee jaar lang zal steunen met een bedrag van 110.000 euro per jaar. Zo wordt de publiek-private samenwerking bestendigd.
Op 2 juli 2023 wordt op het Stationsplein in Rotterdam, in het bijzijn van staatssecretaris Gunay Uslu, het beeld Moments Contained van Thomas J. Price onthuld. Een meer dan levensgrote, zwarte vrouw staat zelfverzekerd midden op het plein, met gebalde vuisten in de zakken van haar joggingbroek. De reacties van het publiek zijn alom lovend. Moments Contained, zo wordt gezegd, is meteen een Rotterdams icoon.[13] Het beeld wordt aan de stad cadeau gedaan door de filantropische Stichting Droom en Daad.
In april 2023 vinden twee intensieve listening sessions plaats in het Stedelijk Museum, waarbij kritische denkers en kunstenaars voorstellen doen voor de toekomst van het instituut. De manifestaties vormen de inauguratie van Buro Stedelijk, een experimentele plek voor kunst die opereert als zelfstandige entiteit binnen het Stedelijk Museum. Het museum biedt Buro Stedelijk ruimte binnen haar muren. Structurele financiering voor de staf en de programmering wordt gedoneerd door founding partners Fonds 21 en Ammodo.
Op 14 juli 2023 heeft het Nederlands Fotomuseum groot nieuws. Dankzij een gift van 38 miljoen euro koopt het museum het imposante pakhuis Santos. Birgit Donker, directeur van het Fotomuseum en voormalig directeur van het Mondriaan Fonds, is verguld met het nieuwe, grotere pand, waar het museum in 2025 de deuren zal openen.[14] De gift komt uit de kas van Droom en Daad.
Op 16 juli 2023 wordt bekend dat Martijn van der Vorm, de man achter zowel Droom en Daad als De Verre Bergen, voor maar liefst 793 miljoen euro aan zelfgekozen Rotterdamse doelen heeft geschonken.[15] Dit heeft zijn charitatieve stichtingen een hechte relatie met de gemeente opgeleverd. Droom en Daad en De Verre Bergen hebben via een speciale constructie directe toegang tot het Rotterdamse college van B en W.[16] Ook worden zij vrijgesteld van standaard integriteitsonderzoek bij de afdeling vastgoed.[17] NRC onthult echter dat er een schaduwzijde zit aan de bedrijvigheid van Van der Vorm. Diens investeringsmaatschappij HAL (Holland-Amerika Lijn) ontwijkt al jaren op grote schaal Nederlandse belastingen.[18] Een gevaar voor de goede relatie met de Gemeente Rotterdam vormt de belastingontwijking niet. Volgens Burgemeester Ahmed Aboutaleb zijn de fiscale constructies van de familie Van der Vorm ‘volstrekt irrelevant’.[19]
Wie zich er een beetje in verdiept, kan er niet omheen: mecenaat is in opkomst in de Nederlandse beeldende kunst.[20] Van een paar tientjes tot vele miljoenen, gulle gevers strooien met geld en goodies. Succesverhalen en excessen halen vaak de krant; een grote prijs, een geliefd standbeeld, een geval van belastingontduiking. Maar over de grotere structuren, het mecenaat als fenomeen, gaat het bijna nooit.[21] Welke belangen drijven de onstuimige opkomst van mecenaat in Nederland? Hoe verandert filantropie het kunstaanbod? En wat doet de steeds ingewikkeldere ‘mix’ van publiek en privaat geld met de machtsverhoudingen in het veld? Geen krantenartikel van 1.500 woorden kan zo’n vraag beantwoorden.
Om toch een discussie over de systemische rol mecenaat op gang te brengen onder kunstwerkers, publiceerde de organisatie waarvoor ik werkte, Platform Beeldende Kunst, in 2021 het essay ‘De fuik van filantropie’.[22] In deze tekst bespreekt beeldend kunstenaar Timo Demollin de ontwrichtende positie van de nieuwe filantropische fondsen, Ammodo, Droom en Daad en Hartwig Art Foundation. Waar de interesse van filantropen traditioneel uitgaat naar zichtbare succesverhalen en meesterwerken, onderscheidt deze nieuwe generatie filantropen zich door het geven van (structurele) financiering aan middelgrote, maatschappelijk betrokken en kritische kunstorganisaties. Hun bijdrage gaat onder meer naar lonen, gebouwen en gewaagde programmering. ‘Dat klinkt gunstig – hoe meer geld naar kunst, hoe beter’, schrijft Demollin, ‘maar het getuigt van insluipende systeemrot.’[23] Door drie decennia van systematische bezuinigingen zijn publieke kunstinstellingen in steeds grotere mate afhankelijk geworden van mecenaat. Zo krijgen private partijen meer macht in het vormgeven van het publieke aanbod van hedendaagse kunst. Belastingvoordelen en een imagoboost voor de mecenas zijn daarbij mooi meegenomen. Een ontwikkeling waar beeldende kunst als publiek goed volgens Demollin onder lijdt.
‘De fuik van filantropie’ sloeg in als een bom. Het werd duizenden keren gelezen. Voor- en tegenstanders stuurden ons mails en op sociale media ontstonden levendige discussies. Zonder hieraan ruchtbaarheid te geven, namen ook de beschreven fondsen notie van het artikel. We werden zelfs gecontacteerd door de Nederlandse Association of Property Traders vanwege vermeende misrepresentatie van Nederlandse flitshandelaren – het beroep van Rob Defares, de mecenas achter de Hartwig Art Foundation. Met een concrete, scherpe en toegankelijke beschrijving had Demollin de opkomst van een nieuw mecenaat plots begrijpelijk en bespreekbaar gemaakt.
Het gevaar van medialogica lag echter op de loer: een korte periode van grote aandacht, gevolgd door vergetelheid. Het was daarom van belang om door te pakken en het publieke gesprek over mecenaat verder aan te zwengelen. Demollin en ik besloten om samen De staat van mecenaat te organiseren: een eendaags symposium over de culture of giving in de Nederlandse kunstsector tien jaar na de bezuinigingen, dat op 30 april 2022 plaatsvond bij Framer Framed in Amsterdam.[24] Op deze dag werd het handjevol publieke denkers dat zich al langere tijd met het mecenaat in Nederland bezighoudt bij elkaar gebracht.[25] Zij gingen in gesprek met elkaar en met kunstenaars, vertegenwoordigers van instellingen en publieke fondsen en, natuurlijk, private gevers.[26] De inzet was een intensief en kritisch, maar vooral constructief gesprek tussen verschillende belanghebbenden, om samen de huidige én de ideale rol van mecenaat in kaart te brengen.
Een interessant maar lastig gesprek ontvouwde zich tijdens De staat van mecenaat. De uiteenlopende perspectieven van de sprekers leidden niet tot synergie, maar tot spraakverwarring. Om te beginnen was er geen gedeeld idee van wie, wanneer, waarvoor verantwoordelijk is in de publiek-private reageerbuis. Steven van Teeseling, directeur van Sonsbeek en State of Fashion, opende de discussie met de stelling dat belastingverhoging zou helpen om excessen van mecenaat tegen te gaan. Maar een uur later stelde hoogleraar mecenaatsstudies Helleke van den Braber dat kunstenaar en mecenas vooral zelf hun onderlinge relatie moeten vormgeven. Ook de kloof tussen macro-economische ontwikkelingen en individuele intenties leverde ruis op. Olav Velthuis, hoogleraar sociologie en kunstmarktonderzoeker, presenteerde de resultaten van een lopend internationaal onderzoek naar de opkomst van privémusea en plaatste kritische kanttekeningen bij dit fenomeen. De aanwezige gevers waren not amused met deze sociologische duiding van hun persoonlijke betrokkenheid bij de kunst. En tot slot bleek het lastig systeemkritische observaties te rijmen met het pragmatisme dat werk in de cultuursector voor velen vereist.
Nous Faes formuleerde een beknopte kritiek op het neoliberaal kunstbeleid en Liesbeth Bik maakte een paar rake observaties over de problemen van het Amerikaanse mecenaat. Maar deze analyses bleken wel erg ver af te staan van de dagelijkse realiteit van Stephanie Schuitemaker, die zich als directeur van het filantropische Outset Fund vooral concentreerde op het mogelijk maken van hoogwaardige kunstproducties en het ondersteunen van individuele kunstenaars.
Deze opeenstapeling van spraakverwarringen was naar mijn idee niet te wijten aan gebrek aan scherpte of expertise van de sprekers, of, zo hoop ik, aan gebrekkige programmering. Het was veel eerder een symptoom van de publiek-private rolverwarring die na dertig jaar neoliberaal bestuur wortel heeft gevat in het collectieve denken. Zo werd het bijna onmogelijk om een scherp gesprek op de inhoud te voeren, waarbij verschillende politieke of artistieke visies tegenover elkaar werden gezet. Kunstenaar en schrijver Jack Segbars concludeerde in zijn verslag van het symposium: ‘[Door de heersende rolverwarring] bestaan goede en ontwrichtende geefpraktijken naast elkaar in een amorf geheel dat zich nauwelijks laat toetsen op gelijkwaardigheid en democratisch gehalte. Als gevolg hebben ontwrichtende gevers vrij spel, zijn ontvangers van giften aan willekeur overgeleverd en komen ook verantwoordelijk handelende gevers automatisch in het verdachtenbankje.’[27]
Het was enigszins frustrerend dat een intensieve zoektocht naar de rol van mecenaat vooral rolverwarring blootlegde. Toch werd zo, positief bezien, wel duidelijk welke stappen er nog te zetten zijn in het publieke en politieke debat. Om deze inzichten te delen, hebben we in de Platform BK Mecenaatsreader de belangrijke uitkomsten van ons onderzoek bij elkaar gebracht. Dit zijn twee soorten teksten: essays die in opdracht van Platform BK werden geschreven en elders gepubliceerde teksten van sprekers tijdens het symposium. Door de chronologische ordening, vormen de teksten samen een venster op de discussie rond mecenaat in de afgelopen vijf jaar. Hopelijk kan onze verwarring anderen tot inzicht zijn en helpen het publieke debat tot een hoger niveau te stuwen. Weg van een focus op successen en excessen. Weg van moralistisch getouwtrek. Naar een politiek van mecenaat.
Via ondertaande link kun je de hele reader downloaden, met teksten van Liesbeth Bik, Helleke van den Braber, Timo Demollin, Nous Faes, Roel Griffioen, Anna van Leeuwen, Sofia Patat, Jack Segbars, Renée Steenbergen en Olav Velthuis:
[1] Pas vrij recent is matchfunding een structureel instrument geworden om crowdfunding via Voordekunst op een hoger plan te brengen. In opdracht van Platform ACCT werd in 2021 en 2022 het matchfunding-programma Leve het Geven opgezet, waarbij het Prins Bernhard Cultuurfonds in totaal 260.000 euro bijdroeg aan meer dan 400 geslaagde campagnes. Zie: https://www.voordekunst.nl/blog/in-totaal-meer-dan-28-miljoen-euro-opgehaald-voor-creatieve-projecten-door-middel-van-crowdfunding-en-matchfunding.
[2] Zie: https://www.voordekunst.nl/paginas/donateurs/matchfunding. Volgens de website van Voordekunst schenken deze fondsen ‘gemiddeld zo’n 25% van het benodigde doelbedrag’. Opgeteld heeft matchfunding bijgedragen aan 3.337 projecten, iets meer dan de helft van de 6.527 campagnes die via Voordekunst succesvol gefinancierd zijn.
[3] Tot en met 2021 werd de prijs uitgereikt aan kunstenaars van tussen de 30 en 36 jaar oud. Recentelijk wordt de leeftijdsdefinitie van ‘mid-career’ ruimer opgevat. Dit past in een breder patroon van kunstprijzen die hun leeftijdsgrens laten varen.
[4] ‘Erin zwemmen is niet mogelijk, maar je kunt wel net doen alsof. Leandro Erlichs Swimming Pool is misschien wel dé blikvanger in het Wassenaarse museum,’ schrijft Evert-Jan Pol in ‘Kunstwerk van de week: het zwembad in Wassenaar’, Digitale Kunstkrant, 13 juli 2018, https://www.digitalekunstkrant.nl/2018/07/13/kunstwerk-van-de-week-het-zwembad-in-wassenaar/.
[5] Een onafhankelijk onderzoek dat werd uitgevoerd in opdracht van de Gemeente Amsterdam concludeerde dat Ruf niet schuldig was aan belangenverstrengeling, maar dat zij beter wel transparanter had kunnen handelen.
[6] Louis Hoeks, ‘Directeur Ruf van het Stedelijk Museum stapt op’, Financieel Dagblad, 17 oktober 2017, https://fd.nl/ondernemen/1222900/directeur-ruf-van-het-stedelijk-museum-stapt-op.
[7] Naast financiering van de verbouwing was deze gift bedoeld voor een nieuw ‘Boijmans Modern’ museum in Rotterdam-Zuid. Eppo König, ‘“Boijmans Modern” in Rotterdam-Zuid blijft slechts een droom’, NRC, 20 december 2020, https://www.nrc.nl/nieuws/2020/12/20/boijmans-modern-in-rotterdam-zuid-blijft-slechts-een-droom-a4024633.
[8] In de jaren die volgen stijgen de geraamde kosten van de verbouwing door tegenvallers tot minstens 259 miljoen euro en wordt de heropening tot 2029 uitgesteld. Er ontstaat een slepend conflict tussen het museum, de architecten en de gemeente. Museumdirecteur Sjarel Ex neemt afscheid. De verbouwing valt zo goed als stil, maar gemeenteambtenaren blijven aan het project werken en hun uren schrijven, waardoor het begrotingstekort oploopt. Deze ontwikkelingen werden besproken tijdens het ‘AD 010-debat: Hoe verder met Museum Boijmans van Beuningen’. Zie: https://arminius.nl/ad-010-debat-hoe-verder-met-museum-boijmans-van-beuningen/.
[9] In reactie op deze gift aan de gever merkte mecenaatsdeskundige Renée Steenbergen op: ‘Een ex-bestuurder van het Stedelijk Museum wil met steun van de gemeente Amsterdam een privémuseum beginnen dat daarmee gaat concurreren.’ Renée Steenbergen, ‘Dat nieuwe museum is wel een heel brutale actie’, NRC, 2 september 2021, https://www.nrc.nl/nieuws/2021/09/02/dat-nieuwe-museum-is-een-wel-heel-brutale-actie-a4056879?t=1692796318.
[10] Zie: https://www.boijmans.nl/depot/partners-depot-boijmans-van-beuningen.
[11] Michiel Kruijt en Bart Dirks, ‘Gift van miljoenen euro’s voor verbouwing Museum Boijmans is onzeker’, De Volkskrant, 15 mei 2019, https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/gift-van-miljoenen-euro-s-voor-verbouwing-museum-boijmans-is-onzeker~b2c1f236/
[12] Roel Griffioen, ‘Brood en spelen: Kunst als schakel in het vastgoedbedrijf’, Metropolis M, 2022, pp. 81-86.
[13] Sheila Kamerman, ‘Het beeld staat er nog geen twee maanden en is nu al een Rotterdams icoon’, NRC, 23 juli 2023, https://www.nrc.nl/nieuws/2023/07/23/het-beeld-is-nog-geen-twee-maanden-oud-en-nu-al-een-rotterdams-icoon-a4170385.
[14] ‘Dit is onze lang gekoesterde droom’, aldus Donker. Bart Dirks, ‘Nederlands Fotomuseum krijgt gift van 38 miljoen en koopt pakhuis in Rotterdam’, De Volkskrant, 14 juli 2023, https://www.volkskrant.nl/cultuur-media/nederlands-fotomuseum-krijgt-gift-van-38-miljoen-en-koopt-pakhuis-in-rotterdam~b4843113/
[15] Joep Dohmen, ‘In het spoor van de weldoener met 800 miljoen’, NRC, 16 juli 2023, https://www.nrc.nl/nieuws/2023/07/16/goed-geld-uit-het-belastingparadijs-a4169807.
[16] Maurice Geluk, ‘Hoe de steenrijke familie Van der Vorm macht en invloed koopt in Rotterdam’, Vers Beton, 18 november 2020, https://www.versbeton.nl/2020/11/hoe-de-steenrijke-familie-van-der-vorm-macht-en-invloed-koopt-in-rotterdam/.
[17] Dohmen, ‘In het spoor van de weldoener met 800 miljoen’.
[18] Dohmen, ‘In het spoor van de weldoener met 800 miljoen’.
[19] Michael Persson en Robèrt Misset, ‘Wie is de geheimzinnige familie die Rotterdam verrijkt – met geld dat de staatskas wordt onthouden?’, De Volkskrant, 3 juni 2023, https://www.volkskrant.nl/kijkverder/v/2023/de-geheimzinnige-familie-die-rotterdam-verrijkt-met-geld-dat-de-staatskas-wordt-onthouden~v744981/.
[20] Oorspronkelijk werd onder mecenaat verstaan het direct steunen van een kunstenaar door een beschermheer of -vrouw door hen bestaanszekerheid te bieden en tegelijk de vrije hand in het artistieke proces. Deze vorm van mecenaat komt in Nederland niet voor op structurele schaal. ‘Mecenaat’ en ‘filantropie’ worden in deze bundel gebruikt als beschrijving van giftpraktijken in geld en schenking van goederen (met name kunstwerken) voor culturele doeleinden. De termen ‘filantropie’ en ‘mecenaat’, een term die specifiek filantropie in de cultuur aanduidt, worden in deze bundel inwisselbaar gebruikt. De reikwijdte van filantropie/mecenaat verschilt enigszins per artikel. Soms worden bijvoorbeeld privémusea wel meegerekend, terwijl andere teksten dit fenomeen buiten beschouwing laten.
[21] Opvallend is dat de beter geïnformeerde artikelen over mecenaat vrijwel altijd gepubliceerd worden door NRC of De Volkskrant. Minder frequent dragen ook Follow the Money, De Groene Amsterdammer, Metropolis M en Vers Beton bij aan het publieke debat.
[22] Timo Demollin, ‘De fuik van filantropie: Over de ontwrichtende posities van Ammodo, Droom en Daad en Hartwig Art Foundation’, Platform BK, 23 maart 2021, https://www.platformbk.nl/de-fuik-van-filantropie/.
[23] Demollin, ‘De fuik van filantropie’.
[24] Het gehele programma is terug te kijken via de website van Platform BK. Zie: https://www.platformbk.nl/livestream-de-staat-van-mecenaat/.
[25] Deze deskundigen waren: Helleke van den Braber, hoogleraar mecenaatsstudies aan de Universiteit van Utrecht; Olav Velthuis, hoogleraar sociologie aan de Universiteit van Amsterdam, gespecialiseerd in de kunstmarkt; Sofia Patat, die als fondswerver en zakelijk directeur voor grote en kleine kunstinstellingen werkte en hierover een enkele keer heeft gepubliceerd; mecenaatsdeskundige Renée Steenbergen; en Roel Griffioen, een onderzoeker en activist die meerdere artikelen heeft geschreven over het fenomeen ‘vastgoedmecenaat’.
[26] Dit waren: Liesbeth Bik, kunstenaar en voorzitter van de Akademie van Kunsten; Kristel Casander, directeur van Voordekunst; Nous Faes, socioloog, beleidsadviseur en opiniemaker in de beeldende kunst; Yvonne Franquinet van het AFK; Marjolein de Groen van Collectie DE.GROEN; Stephanie Schuitemaker, directeur van Outset; en Steven van Teeseling, directeur van Sonsbeek en State of Fashion.
[27] Jack Segbars, ‘De grote verdwijntruc: Over verwarring en rekenschap in het complex van productie, een verslag van het symposium De staat van mecenaat,’ Platform BK, 1 juli 2022, https://www.platformbk.nl/de-grote-verdwijntruc/.