Geachte mevrouw Bussemaker,
Platform BK heeft met enige zorg het advies van de Raad voor Cultuur gelezen. We zijn van mening dat het advies op weinig draagvlak kan rekenen van het veld zelf. De Raad lijkt weinig verbinding te hebben met de dagelijkse realiteit en wensen van de sector, en ook de effecten van de ingrijpende bezuinigingen van uw voorganger. Hoewel Platform BK niet uitsluitend negatief is over het advies, vragen we toch uw aandacht voor een aantal fundamentele en specifieke problemen.

Vertrouwen
In de NRC van 2 mei schrijft Jan Kuitenbrouwer:

‘Wij kunnen jullie alleen gedogen als jullie je richten op de klasse die niet geïnteresseerd is in wat jullie te melden hebben’ – dat is eigenlijk wat de politiek de artistieke en intellectuele elite voortdurend voorhoudt. ‘Dat jullie dingen maken die je eigenlijk niet wíl maken, waar wij dan het ‘rendement’ van gaan meten en daar gaan wij jullie dan op ‘afrekenen’.

De gedachte dat alle uitingen controleerbaar moeten zijn volgens een economische of maatschappelijke meetlat, lijkt ingegeven door een overmaat aan geïnternaliseerd rendementsdenken en een angst voor het populistische sentiment, dat opgewekt werd door politici en media een aantal jaren geleden.
Platform BK vindt het belangrijk dat er vanuit de overheid vertrouwen in de sector wordt getoond, door de sector zelf te laten beslissen over wat ‘het rendement’ van kunst is. Pas dan ontstaat de vrijheid die nodig is voor echt experiment dat een voorwaarde is voor innovatie en talentontwikkeling, en kritisch vermogen dat weer een voorwaarde is voor een open samenleving.
In het verlengde hiervan zijn wij kritisch ten opzichte van de aanbevelingen van de Raad voor Cultuur om meer ‘ondernemerschap’ en ‘coaching’ in de sector te brengen. Wij zijn er stellig van overtuigd dat de sector daar niet op zit te wachten, en dat dergelijke ingrepen geen constructieve bijdrage zullen leveren aan de kwaliteit van de Nederlandse kunstsector.
Ter vervanging van de huidige paternalistische top-down constructie die de sector ongewenst wordt opgelegd, vraagt Platform BK u om vertrouwen te tonen in de grote kwaliteit van de door u veel geprezen kunstsector, door de sector via de fondsen en het BKNL overleg in staat te stellen haar eigen  criteria te vinden.

Stapeleffecten bezuinigingen
In het advies wordt terecht verwezen naar de zwakke inkomenspositie van de kunstenaar. Die positie was al precair, maar is als gevolg van de bezuinigingen nog onhoudbaarder geworden. Hierbij spelen niet alleen bezuinigingen op het budget van het Mondriaanfonds en het schappen van de WWIK regeling een grote rol, maar ook de ‘stapeleffecten’ van provinciale en gemeentelijke bezuinigingen die steeds vaker effect hebben op bijv. de
betaalbaarheid van ateliers. Ook de bezuinigingen op de BIS-instellingen en steun aan kleinere kunstenaarsinitiatieven hebben tot gevolg dat vele (parttime)banen verloren zijn gegaan in de sector.
Dit betekent dat de bijzondere Nederlandse omgeving waarin talent zich kan ontwikkelen, expertise wordt uitgewerkt en professionaliteit wordt voortgebracht, snel wordt afgebroken en uiteindelijk verdwijnt. Deze omgeving – de zogenaamde en in het buitenland veel bewonderde Humuslaag – heeft vooral structurele conceptuele én financiële ruimte nodig. Dit geeft rust voor de kunstenaar om tot bezinning en diepgang te kunnen komen. Eenmaal afgebroken helpt hier geen ‘Art of Impact’ of vergelijkbare incidentele oplossing, en is het zeer de vraag of deze Humuslaag niet voorgoed verloren gaat.
Als direct gevolg hiervan verliest Nederland in snel tempo haar internationaal opgebouwde positie als voortrekkersland van kritisch en vrij experiment, en we zien dan ook veel kunstenaars vertrekken uit Nederland om zich elders te vestigen.
Om deze ontwikkelingen tegen te gaan is het van zeer groot belang dat er geen verdere bezuinigingen worden doorgevoerd en dat de structurele tekorten (65 mln. naar schatting van Kunsten ’92), die gaan ontstaan als gevolg van opgebruikte reserves die ingezet zijn om de bezuinigingen deels op te vangen, gedekt worden.

Kunstenaarshonorarium
Platform BK werkt in BKNL-verband zeer actief mee aan het onderzoek en mogelijke implementering van een al dan niet verplicht kunstenaarshonorarium bij tentoonstellingen in BIS-instellingen. Het is zeer problematisch dat in 72% van de onderzochte gevallen geen sprake is geweest van een honorarium. Als men van de kunstenaar vraagt zich ‘professioneler’ op te stellen, mag het ook van de instellingen verwacht worden dat ze een professioneel honorarium verstrekken. Gezien de eindverantwoordelijkheid van de grote musea en BIS-instellingen bij de overheid als werk- en opdrachtgever ligt, vindt Platform BK het logisch dat de overheid daar ook extra geld voor reserveert.
Goede afspraken en richtlijnen over kunstenaarshonoraria zullen volgens Platform BK ook de ‘vermarkting’ en ‘festivalisering’ van de productie en presentatie van kunst in Nederland helpen tegen te gaan. Evenzeer kan het erkennen van het museum als (partieel) productiehuis een ruimte creëren waar kunst geproduceerd en getoond kan worden zonder afhankelijk te zijn van de markt.
We zijn blij te zien dat de Raad voor Cultuur ook vindt dat daar gevolg aan gegeven moet worden. Hier is het wel van belang om op te merken, dat gezien de steeds grotere budgettaire eisen aan presentatie-instellingen, het lastig zal zijn voor de instellingen om met hun huidige budget aan deze eisen te voldoen, en er zal hier dus extra geld beschikbaar voor gesteld moeten worden, zoals bijv. al gebeurt in Denemarken.

Cultuureducatie en -participatie
In het advies van de Raad voor Cultuur wordt herhaaldelijk gesproken over ‘het publiek’ als een zeker einddoel van de kunsten – ‘kijkcijfers’ lijken de meetlat te zijn van de kwaliteit en de ‘kunst-ervaring’ van de toeschouwer staat vaak centraler dan het kunstwerk zelf.
Volgens Platform BK is het winnen van publiek niet de hoofdverantwoordelijkheid van de sector, en is het ontbreken daarvan voornamelijk een gevolg van gebrekkige cultuureducatie en -participatie, niet enkel in het basisonderwijs, maar op verschillende niveaus – juist dáár zou meer in geïnvesteerd moeten worden. Met het afschaffen van de steun voor kunstkritiek en kunstmagazines treft de overheid daar ook zelf enige blaam.
Het is daarom heugelijk dat de Raad adviseert om de steun aan kunstkritiek en reflectie in de vorm van kunstbladen en kunstenaarsboeken weer te gaan invoeren. Daarnaast steunen wij van harte de oproep voor betere verankering van cultuureducatie in het gehele onderwijs.
Postacademische instellingen
Platform BK is verheugd over het feit dat de Raad de postacademische instellingen weer wilt opnemen in de BIS-regeling. De waarde van deze instituten is van ongekend belang voor de sector en de Humuslaag, en een ontkenning daarvan zal stuiten op onbegrip en negatieve gevolgen in de sector. In navolging van Kunsten ’92 willen wij tevens een kanttekening plaatsen bij de huidige beurzenconstructie dat momenteel via het Mondriaanfonds verloopt. Wederom vragen wij de minister om vertrouwen te tonen in de sector zelf, door de kwaliteit en expertise van deze instituten te onderstrepen, en hen de verantwoordelijkheid te geven over rechtstreekse beurzen.
Creatieve Industrie
In het advies pleit de Raad voor Cultuur met de Adviesraad voor Wetenschap, Technologie en Innovatie voor een integrale visie op de creatieve industrie. Platform BK onderstreept de wens van de Raad om hier oog te hebben voor de volle breedte van de sector. De opmars van de creatieve industrie, die ook doorgevoerd werd in de eerdere herinrichting van het fondsenstelsel, laat een grote groep ontwerpers tussen wal en schip vallen. Zij die zich niet conform het opdrachtgeverschap van de creatieve industrie verhouden, maar hun praktijk beoefenen vanuit het experiment en het conceptuele, vrezen voor ondergeschiktheid.
Nogmaals wil Platform BK hierin benadrukken hoe belangrijk de vrijheid voor het experiment voor de sector is, en dat het benutten van de synergie tussen de creatieve en de culturele sector een grote toegevoegde waarde heeft.
Opsomming

• Vertrouw de sector – laat de sector haar eigen criteria vaststellen
• Wees alert op de stapeleffecten van alle bezuinigingen en hun effect op de Humuslaag en de werkomstandigheden van de individuele kunstenaar
• Neem als overheid de verantwoordelijkheid voor extra middelen voor een door de sector zelf uitgewerkte richtlijn voor een regeling kunstenaarshonorarium
• Cultuureducatie en reflectie is een essentieel onderdeel van een betere verankering van kunst in de samenleving
• Postacademische instellingen in de BIS
• Stimuleer de creatieve industrie in de volle breedte van de sector en heb oog voor diegene die nu tussen wal en schip vallen

Hoogachtend,
Namens Platform BK
Rune Peitersen           Lise van Zaalen
Voorzitter                    Dagelijks bestuur
cc.
Raad voor Cultuur
Ministerie van OCW
Cultuurwoordvoerders in de Tweede Kamer